Windmolens en zonnepanelen in de natuur

Als je vogels bestudeert, zie je hoe het klimaat verandert. Soorten die je vroeger alleen in het zuiden zag en hier alleen als dwaalgast tegenkwam, zijn nu algemeen. Kieviten die vroeger altijd in de winter wegtrokken, blijven nu vaker hier hangen. Sommige trekvogels komen eerder terug en anderen niet waardoor ze de rupsenpiek missen. Bernd: “Het is waar, sommige soorten profiteren van klimaatverandering, maar andere soorten zien hun leefgebied juist verdwijnen. Als je wereldwijd kijkt, vergroot klimaatverandering de biodiversiteitscrisis. Als Vogelbescherming zijn we dan ook een voorstander van duurzame energie.”  

“Ja, er sterven vogels door windmolens”, stelt Bernd. “En zeker als het grote zwevers zijn als de zeearend, kan dat een knauw betekenen voor de populatie. Daar moeten we dus goed op letten bij de plannen voor windmolens. Maar klimaatverandering is ook een grote bedreiging. Waarom? Omdat het leefgebied verdwijnt door bijvoorbeeld droogte en extreem weer en omdat de biodiversiteit afneemt, waardoor er minder voedsel is voor vogels. Dus de energietransitie moet er komen en daarmee ook zonne- en windparken. Maar er moet natuurlijk ook goed naar andere maatregelen zoals energiebesparing worden gekeken. Bij Vogelbescherming vinden we wel dat je daarbij de schade voor de natuur in het algemeen en de vogels in het bijzonder zo klein mogelijk moet houden. We denken zelfs dat als je het goed doet, er een extra plus(je) voor de natuur inzit.”

Met onze nieuwe campagne ‘Iedereen Stroomopwaarts’ geven we een podium aan inspirerende verhalen over zon een wind, verteld door omwonenden, kunstenaars, natuurliefhebbers en ontwikkelaars. We belichten niet alleen de mooie kanten, maar hebben het ook over de zorgen en problemen die de transitie naar schone stroom met zich meebrengt.

Voor vogels is de locatie van een zonne- of windpark allesbepalend. Bernd: “Windmolens op een vogeltrekroute? Dat moet je natuurlijk nooit doen. Nog afgezien van de directe slachtoffers, dwingt het de vogels om de obstakels heen te vliegen. Plan die parken in elk geval niet in of vlak naast Natura 2000 gebieden of in gebieden met veel weidevogels. De gebieden waar windmolens een risico vormen voor vogels zijn trouwens goed in kaart gebracht. En praat voor je aan de slag gaat met deskundigen en met natuurvrijwilligers uit de omgeving die het gedrag van de vogels kennen. Sommige locaties liggen bijvoorbeeld precies op de route die vogels nemen om van hun foerageergebied naar hun slaapplaats te gaan. Die zijn niet geschikt. Het beste zijn oppervlakten die een lage natuurwaarde hebben, zoals daken van loodsen of op industrieterreinen.”

“Kijk ook goed hoe je de parken inricht”, zegt Bernd. “Wanneer je de panelen dicht op elkaar zet en vlak bij de grond, dan kan er niets groeien. Er is geen plek voor planten en insecten. En dus kunnen vogels er geen voedsel vinden of nestelen. Zonnepanelen op het water met weinig tussenruimte zorgen ervoor dat er minder zonlicht in het water doordringt. Zo groeit er minder en is er dus minder voedsel voor watervogels. Wij denken dat je zonne- en windparken kunt bouwen met een plus voor vogels door biodiversiteit bij het ontwerp en de bouw prioriteit te geven. Zodat ze vriendelijk zijn voor de planten, insecten en andere dieren. Ze hebben dan al snel een grotere natuurwaarde dan bijvoorbeeld maïsakkers of weiden vol raaigras.” Solarpark de Kwekerij is hier een goed voorbeeld van: dit park wekt groene stroom op én ontwikkelt natuur. 

“Een echt goed park is onderdeel van de natuurlijke omgeving”, stelt Bernd. “Er is ruimte voor soorten die passen in de streek. Zodat het park geen barrière vormt of een eiland wordt, maar het vloeiend in de omgeving wordt opgenomen. In elk gebied is wel een natuurgroep actief. Bijvoorbeeld een vogelwerkgroep, het IVN of een andere natuurorganisatie. Betrek deze mensen bij het ontwerp, zodat je straks de meest passende inrichting en beplanting krijgt.”  

Staat een park er eenmaal en is het goed ingericht? Dan kan technologie helpen om vogels nog beter te beschermen. Bijvoorbeeld op de volgende manieren: 

• Periodiek stilzetten 

Vogeltrek kent door het jaar heen goed voorspelbare pieken. Door de wieken op die momenten stil te zetten, beperk je eenvoudig het aantal vogels dat slachtoffer wordt van de wieken. Dat kan zelfs in combinatie met radarwaarneming van vogeltrek.  

• Cameradetectie 

In Windpark Krammer in Zeeland wordt al geëxperimenteerd met camera’s op windmolens. Die camera’s kunnen vogels detecteren en de wieken stilzetten op het moment dat er een vogel langskomt. Het gaat dan meestal om grotere vogels die op grote hoogte vliegen.  

• Zwarte wieken 

Vogels kijken tijdens het vliegen meestal niet vooruit maar naar beneden. In Noorwegen experimenteren ze daarom nu met zwarte wieken die misschien beter zichtbaar zijn. Ook in Nederland loopt er onderzoek. De eerste resultaten lijken veelbelovend, maar er is nog geen zekerheid dat vogels die wieken inderdaad beter zien. 

De vogeltrek is een fascinerend en complex verschijnsel, waarbij ontwikkelingen op het ene continent van invloed zijn op het andere continent. Dat leidt tot een besef van verbondenheid met elkaar. Dat we hier niet het hele probleem kunnen en hoeven op te lossen, maar dat we ook niet mogen wegkijken en denken ‘laat ze het ergens anders maar doen’. Het besef dat dat ergens anders ook onze wereld is. Bernd: “Door onderzoek aan vogels leren we veel over de gevolgen van klimaatverandering voor natuur. En wat we eraan kunnen doen – in Nederland en wereldwijd.”

Lees ook onze andere verhalen:

• Wat doet schone energie met het landschap?
• Hoe kom je samen tot een geliefd zonne- of windpark?
• Heeft schone energie effect op je gezondheid?
• Wat doet schone energie met omwonenden?