Natuur & Milieu gelooft daarom dat een natuurvriendelijk landbouwsysteem een belangrijk deel van de oplossing vormt. Door ons landbouwsysteem zo in te richten dat het gewassen produceert én natuur versterkt. Hoe beïnvloedt landbouw biodiversiteit en welke veranderingen zijn nodig voor een toekomstbestendige sector?
Hoe beïnvloedt landbouw de biodiversiteit?
Landbouw kan biodiversiteit op verschillende manieren onder druk zetten. Een bekende factor is het ontstaan van grote monoculturen. Velden met één soort gewas bieden weinig voedsel en schuilplaatsen aan insecten en vogels. De variatie verdwijnt en daarmee ook veel soorten die afhankelijk zijn van kruidenrijke akkers.
Het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen heeft eveneens grote invloed. Deze middelen doden niet alleen plagen, maar ook nuttige insecten zoals bijen en lieveheersbeestjes. Hierdoor raakt de natuurlijke balans verstoord. Kunstmest verandert de bodemstructuur en verarmt het bodemleven op de lange termijn.
Verdroging speelt een rol in gebieden waar grondwater wordt onttrokken voor landbouw. Bodems verliezen vocht en organismen kunnen zich minder goed ontwikkelen. Planten die afhankelijk zijn van natte omstandigheden verdwijnen.
Landschapselementen zoals houtwallen, heggen en bloemrijke akkerranden zijn op veel plaatsen verdwenen. Juist deze elementen vormden belangrijke leefgebieden voor vogels, insecten en kleine zoogdieren. Zonder deze structuren verliest het landschap zijn natuurlijke variatie.
In Nederland is stikstof een extra drukpunt. Stikstof uit de veehouderij komt neer op natuurgebieden en verstoort de natuurlijke balans. Planten die snel groeien verdringen soorten die meer tijd nodig hebben. Hierdoor worden ecosystemen steeds soortenarmer.
Waarom is dit een probleem?
De gevolgen van deze ontwikkelingen zijn duidelijk zichtbaar. Insectenpopulaties nemen af en dat heeft gevolgen voor de bestuiving van gewassen. Veel soorten fruit en groenten zijn afhankelijk van bijen en andere bestuivers. Wanneer deze dieren verdwijnen, wordt de productie van deze gewassen ook kwetsbaarder.
Weidevogels zoals de grutto, kievit en scholekster vinden steeds minder voedsel en broedplekken. Akkervogels zoals de veldleeuwerik en patrijs kampen met dezelfde problemen. Door de afname van bloemen en kruiden vinden zij onvoldoende insecten om hun jongen groot te brengen.
Bodemgezondheid is een andere belangrijke factor. Een gezonde bodem wemelt van de wormen, schimmels en bacteriën die helpen bij het afbreken van organisch materiaal. Dit bodemleven zorgt voor luchtigheid, vruchtbaarheid en wateropname. Wanneer de biodiversiteit in de bodem afneemt, gaat de kwaliteit achteruit. Dat maakt landbouw minder veerkrachtig en gevoeliger voor extreme droogte of hevige regen.
Natuur en landbouw zijn daarmee dus afhankelijk van elkaar. Biodiversiteit maakt landbouw mogelijk en landbouw beïnvloedt biodiversiteit. Als de natuur verzwakt, verzwakt uiteindelijk ook de landbouwsector.
Wat is er nodig voor biodiversiteitsvriendelijke landbouw?
Een landbouwsysteem dat biodiversiteit versterkt vraagt om meerdere veranderingen tegelijk. Allereerst is er meer ruimte voor natuur op het boerenbedrijf nodig. Denk aan brede bloemrijke akkerranden, houtwallen, watergangen met natuurlijke oevers en stroken met kruidenrijk grasland. Deze elementen bieden voedsel en beschutting aan dieren en vergroten de variatie in het landschap.
Door meer variatie in gewassen en het stimuleren van een gezonde bodem, ontstaat een systeem waar plagen minder kans krijgen en waar nuttige insecten het werk doen. Hierdoor zijn chemische bestrijdingsmiddelen verleden tijd.
Ook verdienmodellen moeten veranderen. Veel boeren zijn afhankelijk van hoge productie om rond te komen. Dat maakt het lastig om tijd en ruimte te investeren in natuurvriendelijke maatregelen. Beleidskaders en subsidies moeten boeren ondersteunen bij de omschakeling naar natuurvriendelijke landbouw. Hierin speelt de overheid een hele belangrijke rol.
Een ander belangrijk punt is de hoeveelheid vee in Nederland. De veehouderij legt veel druk op de natuur en het milieu, onder meer door stikstof en landgebruik. Minder vee en meer plantaardige productie helpen om landbouw duurzamer en biodiverser te maken.
Deze veranderingen vragen om stevig ondersteunend beleid.
Wat zijn de alternatieven?
Er bestaan verschillende vormen van landbouw die biodiversiteit juist versterken. Biologische landbouw is daarvan een bekend voorbeeld. Deze vorm van telen werkt zonder chemische bestrijdingsmiddelen en kunstmest en stimuleert een gezonde bodem. De richtlijnen voor wat biologisch genoemd mag worden, zijn vastgesteld door de Europese Unie. Alleen bij het voldoen aan die richtlijnen, mogen de producten het bekende groene keurmerk dragen.
Maar natuurvriendelijke landbouw is niet alleen het biologische keurmerk. Zo speelt bijvoorbeeld het sluiten van kringlopen ook een belangrijke rol. Reststromen die worden hergebruikt en de bodem die zo min mogelijk wordt uitgeput.
Strokenteelt is een andere aanpak. Verschillende gewassen groeien in lange stroken naast elkaar. Dit vergroot de variatie en vermindert de kans op plagen. Ook biedt het ruimte aan bestuivers.
Daarnaast kunnen landschapselementen zoals houtwallen, heggen, keverbanken en bloemrijke akkerranden veel betekenen voor biodiversiteit. Ze vormen een netwerk van leefgebieden dat het landschap rijker en gezonder maakt.
Lezen hoe natuurvriendelijk telen in de praktijk werkt? Teler Geert Op ’t Hof vertelt erover.
In ons artikel over natuurvriendelijke landbouw verdiep je je verder op dit onderwerp.
Wat kun jij doen?
Iedereen kan bijdragen aan landbouw die biodiversiteit versterkt. Door vaker te kiezen voor producten gemaakt door boeren die natuurvriendelijk werken. Het biologische keurmerk is daar het belangrijkste voorbeeld van. Ook door vaker te kiezen vega(n) verlaag je de druk op het landgebruik en ondersteun je een toekomstbestendige sector in Nederland.
