Laat stikstof de natuur niet verstikken

Het stikstofprobleem in Nederland kun je zien als een emmer water met een klein gat onderin, die onder een lopende kraan staat. De natuur breekt stikstof af, maar er komt steeds sneller stikstof in de natuur terecht dan dat het kan afbreken. Op een gegeven moment is de emmer vol en dreigt over te lopen. We hebben nu de volle emmer bereikt – en op sommige plekken loopt de emmer al over. Er ontstaat schade aan de natuur, de waterkwaliteit gaat achteruit, en het is slecht voor onze gezondheid als we niet snel de uitstoot van stikstof verlagen.

We merken de effecten die de overlopende stikstofemmer heeft: de (woning)bouw kent vertragingen en er is onrust en bezorgdheid bij boeren. Maar wat is stikstof? Waar komt die stikstof vandaan, en wat voor effect heeft het?

Stikstof is overal om ons heen, al kun je het niet zien of ruiken. Veel van onze lucht bestaat uit stikstof. Het is van zichzelf niet schadelijk voor mens en natuur, maar er zijn verbindingen van stikstof en andere stoffen in de lucht die (in grote hoeveelheden) wél schadelijk kunnen zijn. Dat zijn stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3). Stikstofoxiden komen vooral in de lucht door uitlaatgassen van verkeer en de uitstoot van industrie. Ammoniak komt in de lucht door met name de mest van dieren in de veeteelt.

De diversiteit aan plant- en diersoorten, waaronder insecten en vogels, holt door het stikstofoverschot achteruit. Stikstofoxiden en ammoniak zijn schadelijk voor de natuur als er te veel van in de lucht, bodem of water terechtkomt. Door het teveel aan stikstof treedt verzuring van de bodem op. Hierdoor verdwijnt de kalk uit de grond. Kalk is een belangrijke bouwstof voor dieren en planten. Vogels hebben kalk (calcium) nodig voor de groei van botten, net als mensen. Minder kalk in de bodem betekent minder kalk in de hele keten (planten, insecten), waardoor ook vogels minder kalk binnenkrijgen dan ze nodig hebben voor een gezonde groei van botten.

Daarnaast groeien planten die van stikstof houden extra hard. Denk aan brandnetels en bramenstruiken. Zij overwoekeren en verdringen kwetsbare planten (zoals de gekleurde heide en de prachtige zonnedauw), die groeien als er minder stikstof in de bodem zit. En juist de planten die verdwijnen zijn de planten waar bijvoorbeeld rupsen en vlinders van afhankelijk zijn. Het stikstofoverschot brengt dus de biodiversiteit in gevaar.

Waterkwaliteit
Als het stikstofgehalte in de kleine wateren (sloten, plassen en meren) te hoog is, neemt de algengroei in het water toe. Er ontstaat ‘algensoep’: een dikke laag die het wateroppervlak afdekt. Hetzelfde geldt voor kroos, die floreert door het teveel aan meststoffen. Door de kleine plantjes lijkt het water wel van goede kwaliteit, maar het resultaat is dat het water troebel en donker wordt; waterplanten en vissen krijgen te weinig zuurstof en licht en zullen sterven.

De landbouw is verantwoordelijk voor een groot deel van de stikstofdepositie i in Nederland. Maar niet alleen. Ook industrie, verkeer, luchtvaart en huishoudens hebben een bijdrage aan de uitstoot. Daarnaast waait een gedeelte van de stikstof de grens over naar Nederland. Nederland ‘exporteert’ bijna 4 keer (!) meer stikstof naar het buitenland dan er geïmporteerd wordt. ¹

Onderstaand figuur laat zien hoe de verdeling over sectoren plaatsvindt.

¹ CBS

Je ziet dat grassen steeds meer te zien zijn op plekken waar bijvoorbeeld voorheen de heide mooi paars kleurde. Let bij je volgende wandeling of fietstocht eens op de begroeiing in de bermen of in het bos. Hier zal je nu veel brandnetels en bramen vinden. Die planten overwoekeren zeldzame en kwetsbare planten. Dieren – zoals de wilde bij en vlinders – hebben in hun leefgebied verschillende soorten planten nodig die verschillen van bloeitijd, zodat ze het hele jaar voedsel hebben. Naast de intensieve landbouwmethoden, bestrijdingsmiddelen en verstedelijking, hebben ze dus ook last van stikstof.

Stikstof die in de bodem neerslaat, heeft ook effect op de wortels van bomen. Door de verzuring sterven nuttige schimmels rond boomwortels af. Die schimmels zijn belangrijk voor de bomen om voedingsstoffen uit de bodem op te nemen. Vooral eikenbomen hebben hier last van.

Ondanks dat de omgeving groen blijft, gaat de natuur in ons land hard achteruit omdat de stikstofuitstoot blijft stijgen. Als we niks doen aan de uitstoot zullen verschillende planten- en dierensoorten uitsterven. Dat heeft grote gevolgen voor het hele ecosysteem. Onze voedselproductie komt zwaar onder druk te staan, omdat we afhankelijk zijn van bestuivende insecten, een gezonde bodem en schoon water.

Daarnaast kunnen we vanuit de Europese Commissie een hoge geldboete opgelegd krijgen door het niet halen van de vastgestelde doelen en het niet houden aan de regels. Dit kan economische effecten hebben. En als de uitstoot niet afneemt, worden er geen vergunningen afgegeven voor het bouwen van bijvoorbeeld woningen.

Alleen door de uitstoot van stikstof flink te verlagen, kunnen we kwetsbare natuur in Nederland behouden en herstellen. Veel oplossingen en maatregelen voor de stikstofcrisis hebben ook een positief effect op ons klimaat, de biodiversiteit en onze gezondheid. Daarom is het van groot belang om problemen met de biodiversiteit en ons klimaat tegelijk aan te pakken met de stikstofcrisis.

Alle sectoren – dus niet alleen de landbouw, maar ook mobiliteit, industrie en luchtvaart – moeten een bijdrage leveren om de uitstoot te verminderen. Een circulaire aanpak i beschermt en herstelt de natuur en helpt de boer naar natuurvriendelijke landbouw. Met de juiste wet- en regelgeving kan en moet de Nederlandse industrie omschakelen van een energie-intensieve, fossiele industrie naar een duurzame koploper. En de luchtvaart mag niet verder groeien. Wat ons betreft is er dan ook geen ruimte om Lelystad Airport te openen.

Met ons transport, huisvesting en voedsel stoten wij ook stikstof uit. Door je voedingspatroon of manier van reizen iets aan te passen, maak je al verschil voor de natuur en de gezondheid in Nederland.

• Vlees, vooral rundvlees, heeft de grootste stikstofbelasting. Door meer plantaardig voedsel zoals groenten, aardappelen en peulvruchten te eten, daalt je stikstofvoetafdruk aanzienlijk.
• Kies voor lokaal geproduceerd voedsel zodat het transport tot een minimum wordt beperkt. En kies voor biologische producten. Die zijn geteeld zonder chemisch-synthetische bestrijdingsmiddelen, wat beter is voor de natuur.
• Neem vaker de bus, de trein of de fiets of rijd elektrisch. De stikstofuitstoot van elektrische auto’s is 2 keer zo laag als die van auto’s op benzine of diesel.

Natuur & Milieu is een van de partijen die samen met de overheid en andere organisaties werkt aan het oplossen van de stikstofcrisis. Daarbij werken zo veel mogelijk samen met wetenschappers, boeren en bouwers. We werkten met Natuurmonumenten, LTO Nederland, VNO-NCW, MKB-Nederland en Bouwend Nederland aan een aanpak die de vermindering van de uitstoot flink versnelt, de natuur versterkt, boeren toekomst biedt en weer ruimte schept voor nieuwe economische ontwikkelingen.

Lees meer over onze aanpak