Vliegtuigstrepen in de lucht, welke klimaatsporen laten die na?

Waar je ook bent, je ziet ze regelmatig in de lucht: de condenssporen van vliegtuigen, oftewel vliegtuigstrepen. Door de verbranding van kerosine wordt niet alleen CO2 uitgestoten, maar ook  waterdamp, stikstofoxide (NOx), zwaveloxide (SOx), waterdamp (H2O), koolstofmonoxide (CO) en fijnstof. Op grote hoogte vriest het vaak stevig, waardoor de waterdamp verandert in kleine druppeltjes. Die bevriezen en klonteren samen met andere stoffen. Zo ontstaan de bekende vliegtuigstrepen. Soms blijven ze lang hangen als (onnatuurlijke) sluierwolken. En daar gebeurt iets interessants. Zie je vliegtuigstrepen? Dan zie je ook het meest zichtbare voorbeeld van de klimaateffecten van vliegtuigen die níét gerelateerd zijn aan CO2-uitstoot.

Nu is de vraag: moeten we ons hier druk om maken? Helaas wel. Tot voor kort was er onvoldoende kennis van het effect die deze strepen op het klimaat hebben. Niet-CO2-klimaateffecten kunnen zowel een koelend als een opwarmend effect hebben. Dat hangt af van de samenstelling van de stoffen en de locatie waar vliegtuigen ze uitstoten. Op grote hoogte ontstaan wolken door de waterdamp uit vliegtuigmotoren. Deze zorgen dat de warmte van de aarde niet goed kan uitstralen naar de ruimte. Zo dragen vliegtuigstrepen bij aan de opwarming van de aarde. Maar ook de andere stoffen die de vliegtuigen uitstoten, leiden bij bepaalde omstandigheden in de atmosfeer tot opwarming van de aarde, net als CO2.

Niet-CO2-effecten van de luchtvaart hebben een veel grotere klimaatimpact dan eerder gedacht, zo blijkt uit recente inschattingen van wetenschappers. [1] Als we de niet-CO2-effecten meerekenen, is de klimaatimpact van de luchtvaart twee à drie keer zo groot. Maar het hangt verder erg af van de locatie van de uitstoot en de atmosferische omstandigheden hoe groot het niet-CO2-klimaateffect van een bepaalde vlucht is. Langeafstandsvluchten waarbij vliegtuigen veel tijd op grote hoogte vliegen, hebben meestal een veel grotere impact dan korte vluchten waarbij de vliegtuigen relatief laag vliegen.

Een belangrijk verschil met CO2-uitstoot is dat het broeikaseffect van vliegtuigstrepen en stikstofoxiden slechts enkele uren tot weken voor opwarming zorgt. De CO2 die nu wordt uitgestoten, zorgt daarentegen eeuwenlang voor opwarming van de aarde. Als we morgen stoppen met vliegen, zijn de klimaateffecten van vliegtuigstrepen binnen no-time verdwenen, terwijl de uitgestoten CO2 nog eeuwenlang z’n sporen nalaat. Het blijft dus ontzettend belangrijk om de CO2-uitstoot van de luchtvaart te verminderen. Ondertussen razen er nu nog continu vliegtuigen door de lucht, daarom is het niet-CO2-klimaateffect van de luchtvaart nu ook altijd aanwezig. En dat kan ervoor zorgen dat de opwarming de komende jaren de grenzen van het klimaatakkoord van Parijs voorbijschiet. We moeten er dus wel iets aan doen!

[1] EASA (2020). Geactualiseerde analyse van de niet-CO2-effecten van de luchtvaart.

Zeker! Het goede nieuws is: als we de niet-CO2-effecten aanpakken, kunnen we de klimaatimpact van de luchtvaart snel verlagen. Er zijn nu al een aantal concrete oplossingen mogelijk waar luchtvaartmaatschappijen en brandstofleveranciers mee aan de slag kunnen. Denk aan het inzetten van minder vervuilende brandstoffen en het vermijden van vliegen in ‘hoogrisicogebieden.’ Dat zijn plekken waar vliegtuigstrepen zich sneller vormen en waar ze lang blijven hangen. De overheid kan actie van luchtvaartmaatschappijen en brandstofleveranciers afdwingen, bijvoorbeeld door niet-CO2-klimaateffecten te beprijzen, waardoor je in een vliegticketprijs gaat betalen voor álle uitstoot van de vliegreis. Maar er is ook nog veel onbekend over niet-CO2-effecten van de luchtvaart, dus meer onderzoek is nodig.

Wij dringen er bij de overheid op aan dat de totale klimaatimpact van vliegen wordt aangepakt: zowel de aanpak van CO2-uitstoot als niet-CO2-effecten moet onderdeel zijn van het beleid. Ook riepen we op tot strenge monitoring van de uitstoot van stoffen met niet-CO2-effecten. Met succes. De Europese Commissie besloot eind augustus dat luchtvaartmaatschappijen niet-CO2-klimaateffecten van vluchten binnen Europa vanaf 2025 in kaart moeten brengen. Vanaf 2027 gaat dat ook gelden voor intercontinentale vluchten die opstijgen vanuit Europa. Dat is belangrijk, zodat we sneller duidelijk hebben hoe groot het probleem is en wat we eraan kunnen doen. We ontwikkelen daarnaast een overzicht om aan beleidsmakers te laten zien welke maatregelen het meest effectief zijn om zowel CO2- als niet-CO2-klimaateffecten aan te pakken. Zo laten we zien wat er kan.

Je kunt zelf een stap zetten om bij te dragen aan de oplossing. Minder ver vliegen maakt al een groot verschil. Maar kiezen voor alternatief vervoer is nog beter. Want geen vliegreis, betekent geen vliegtuigstrepen. Wil jij daarmee aan de slag? Ontdek dan onze droomreisbestemmingen dichterbij. Die zijn allemaal te bereiken met de internationale trein of bus (of auto).

Er was tot voor kort nog maar weinig over bekend over niet-CO2-effecten. Zodoende deden ook weinig wetenschappers hier onderzoek naar en wisten beleidsmakers niet dat ze nóg een probleem aan hun broek hadden hangen. Ook is CO2 het meest uitgestoten gas in onze samenleving en blijven de klimaateffecten van CO2 veel langer bestaan. Het is bovendien iets waarbij alle bedrijfstakken kunnen bijdragen aan de oplossing. Daardoor was CO2 al snel hét broeikasgas waar de samenleving de pijlen op richtte, en terecht. Niet-CO2-klimaateffecten zijn vooral verbonden aan de luchtvaart en inmiddels is er steeds meer bekend. We kunnen nu dus ook aan concrete oplossingen werken. Wij zetten ons ervoor in dat ook niet-CO2-effecten worden aangepakt.