Waterschaarste en droogte in Nederland

In Nederland gebruiken we gemiddeld 1,5 miljoen liter water per persoon per jaar. Cijfers van het CBS laten zien dat het huishoudelijk drinkwatergebruik in de periode van 2003 t/m 2017 met 4 procent daalde. Maar in 2018 steeg het watergebruik door toenemende droogte en warmte. Daarnaast zorgde een neerslagtekort voor meer besproeiing van akkers en graslanden dan in eerdere jaren. In totaal gebruikte de landbouw 302 miljoen kubieke meter water, ruim 150 procent meer dan een jaar eerder. Ook in 2019 kende we meer droogte en een toename van het watergebruik in de landbouw en akkerbouw.

Waterschaarste in Nederland kent niet één specifieke oorzaak, maar wordt veroorzaakt door verschillende menselijke en ecologische factoren. Allereerst is klimaatverandering een belangrijke oorzaak van waterschaarste. Zo meldt de Rijksoverheid dat de gemiddelde temperatuur in Nederland de afgelopen 130 jaar met 1,7 graden is gestegen. Daarnaast hebben we steeds vaker last van extreem weer, met langere periodes van droogte, wat leidt tot de opdroging van waterbronnen, met waterschaarste tot gevolg. Ook leiden waterverspilling en een verminderde waterkwaliteit tot een dalende beschikbaarheid van (veilig) drinkwater.

We verbruiken in Nederland niet alleen water met douchen of het besproeien van de tuin. Volgens het Voedingscentrum is van al het water dat we in Nederland gebruiken, 85 procent nodig voor de productie van eten en drinken. Gemiddeld is dat 3.450 liter regenwater of irrigatiewater per dag. Het water wordt met name gebruikt tijdens het productieproces van eten, bijvoorbeeld om machines en materialen te reinigen of het voedsel te bereiden. Daarnaast is er water nodig om gebruikte meststoffen en bestrijdingsmiddelen te verdunnen, zodat er geen sprake is van te hoge schadelijke concentraties. Het gebruik van kunstmest zorgt voor een nog hoger watergebruik. De bodem kan hierdoor minder water vasthouden, waardoor de grond droger wordt en er eerder gesproeid moet worden.

Voor de productie van dierlijke producten is verreweg het meeste water nodig met 46%, gevolgd door oliegewassen (17%), koffie, thee en cacao (12%), granen en bier (8%), fruit, wijn en noten (5%) en overige voedingsmiddelen (6%). De resterende 6% betreft andere landbouwproducten, zoals katoen en kleding. Kortom voor de productie van voedsel is veel water nodig.

Je staat er misschien niet bij stil dat de meeste winst voor ons water te behalen is in de keuken, en dan niet eens zozeer bij de kraan. Door bewuste keuzes te maken in je voeding kun je vooral veel water besparen. Onze tips:

• Eet meer groente en minder vlees. Door meer plantaardig te eten bespaar je al snel 1.500 liter per jaar. Als je toch een dagje vlees wilt eten, kies dan slim. Het waterverbruik voor kippen- en varkensvlees ligt bijvoorbeeld een stuk lager dan bij de productie van rundvlees en lam.
• Kies voor aardappelen, groente en fruit uit de regio. Sommige producten, waaronder zonnebloemolie, rietsuiker en een aantal fruitsoorten zijn namelijk vaak afkomstig uit regio’s waar waterschaarste is of dreigt, zoals Sudan, Pakistan of Spanje. Om die reden is het ook goed om niet te vaak avocado te eten.
• Eet als dat mogelijk is, zoveel mogelijk biologische producten. De watervoetafdruk van biologische producten ligt gemiddeld zo’n 20% lager dan niet-biologische producten.
• Als je een keer zin hebt in vis, kies dan voor wild gevangen vis (en schaaldieren). Deze vissoorten hebben, in tegenstelling tot kweekvis, geen watervoetafdruk.
• Verspil minder voedsel, want er is veel water nodig om het voedsel te maken. Gebruik daarom restjes groente bij het maken van een soep of salade of vries eten in om de houdbaarheid te verlengen.

Natuurlijk kan je ook buiten de keuken aan de slag om thuis water te besparen én bijdragen aan een betere kwaliteit van het water en minder droogte. Het verwijderen van tegels in je tuin helpt bijvoorbeeld enorm. In dit artikel vind je nog veel meer tips hoe je verstandig om kan gaan met water.

In Nederland kan een tekort aan water er op lange termijn voor zorgen dat er per huishouden minder (drink)water beschikbaar is. Maar waterschaarste heeft op kortere termijn al veel meer gevolgen voor de landbouw en de natuur. Als er bijvoorbeeld niet genoeg water aanwezig is om akkers te besproeien, dan kan er verzilting optreden, waardoor het grondwater zouter wordt. Waardevolle oogst van landbouwgewassen kan hierdoor verloren gaan of minder opbrengst hebben.  Ook gras groeit minder goed, waardoor koeien meer bijgevoerd moeten worden en weidegang bemoeilijkt wordt.

Ook voor de natuur heeft een tekort aan water nadelige gevolgen. Door verdroging van natuur- en leefgebieden verdwijnen plantensoorten en kleinere beestjes, als insecten, sneller. Soms is de bodem te droog voor planten om te groeien. De wortels onder de grond vangen dan voldoende water om te blijven leven, maar boven de grond komt weinig tot bloei. Hierdoor hebben de bijen en de vlinders het een stuk moeilijker en neemt de biodiversiteit sneller af.

Met het veranderende klimaat wordt het steeds belangrijker dat we slim omgaan met het water dat voorhanden is. Voor de lange termijn geldt dus met name de vraag hoe we het waterbeheer in Nederland anders kunnen inrichten. Natuur & Milieu doet haar best om dit probleem te agenderen bij waterbeheerders, politici en ambtenaren. Gelukkig kun jij zelf ook je bijdrage leveren met met een aantal simpele tips waarmee je water bespaart in en rondom je huis. Elke liter telt!

Schoon water is essentieel voor een rijke biodiversiteit. De duizenden burgeronderzoekers die meedoen aan Vang de Watermonsters gaan jaarlijks de waterkwaliteit meten van onze kleine wateren zoals sloten, beken, vennen, plassen en beken. Met de meetgegevens kunnen wij jaarlijks laten zien hoe het is gesteld met de waterkwaliteit en aandacht vragen voor concrete maatregelen van de grootste vervuilers zoals mest, bestrijdingsmiddelen, riooloverstort en medicijnresten.