Minder middelen, meer risico: de opmars van giftige bestrijdingsmiddelen

Volgens het Compendium voor de Leefomgeving (CLO) is de totale afzet van bestrijdingsmiddelen in Nederland in 2023 afgenomen naar 7,5 miljoen kilo. Een forse daling van 17% ten opzichte van 2022. Het is goed om te zien dat de totale hoeveelheid bestrijdingsmiddelen een neerwaartse trend laat zien. De middelen worden namelijk overal teruggevonden in onze leefomgeving, en beïnvloeden de groei en het gedrag van planten en dieren. Het is daarom belangrijk dat deze middelen zeer terughoudend worden toegepast, om de impact op ons milieu en onze gezondheid te beperken.

Niet iedere middel is echter hetzelfde. Het ene middel is giftiger dan de ander. Daarom is het zorgelijk dat de afzetcijfers van de meest giftige stoffen stijgen. De Europese Commissie stelde een lijst met zogenaamde ‘Kandidaten voor Vervanging’ op. Dit zijn in totaal 61 stoffen die een verhoogd risico vormen voor de leefomgeving. Zo kan een stof zeer persistent zijn, waardoor deze kunnen ophopen in het lichaam en in het milieu.

De verkoop van de 12 meest giftige stoffen nemen de laatste paar jaar lichtelijk af. Ten opzichte van 2022 is er een afname te zien van 6%. De meerjarige trend laat helaas nog een flinke toename zien. Ten opzichte van 2010 zijn de afzetgegevens van deze 12 stoffen gestegen met maar liefst 107%.

Uit onderzoek van het Planbureau voor de Leefomgeving bleek dat drie niet-toetsbare stoffen (deltamethrin, lambda-cyhalothrin en esfenvaleraat) verantwoordelijk zijn voor 90% van de milieubelasting. Daarom zijn we opgelucht om te zien dat de stoffen deltamethrin en esfenvaleraat voor het tweede jaar op rij een lichte daling laten zien. Vanwege de giftigheid en slechte meetbaarheid zetten wij ons in voor een verbod op deze zeer giftige .

Een opvallende uitschieter in de afzetcijfers is de insecticide lambda-cyhalothrin. Deze is in 2023 ten opzichte van 2022 gestegen met maar liefst 41%. Sinds 1 januari 2025 heeft de Europese Commissie de toelating van lambda-cyhalothrin ingetrokken vanwege een gebrek aan informatie over de risico’s voor mens en natuur. De stof behoort tot de groep PFAS-stoffen en is slecht afbreekbaar in de natuur. Nadat de toelating van een middel is ingetrokken, mogen de huidige voorraden nog enige tijd opgemaakt worden. In Nederland mag dit nog tot 31 oktober 2025.

Extra zorgwekkend is dat na de ontwikkeling van een nieuwe meetmethode lambda-cyhalothrin nog steeds niet goed meetbaar is. Er kunnen daardoor normoverschrijdingen in het water plaatsvinden, terwijl dit niet meetbaar is.

De maatschappelijke zorgen om PFAS zijn groot. Niet voor niets bestempeld de Nederlandse overheid deze als ‘zeer zorgwekkende stoffen’. Bij een te grote inname kan dat effect hebben op cholesterol in het bloed en kan het nier- en testiskanker veroorzaken. Bij de huidige blootstelling vanuit voedsel en kraanwater kunnen deze effecten volgens het RIVM niet worden uitgesloten.

PFAS-stoffen worden ook gebruikt in bestrijdingsmiddelen en komen zo ook op ons voedsel en de akkers terecht. Sinds 2010 zijn deze stoffen in bestrijdingsmiddelen met 80% toegenomen. Deze stijgende trend baart ons grote zorgen in verband met de risico’s voor de gezondheid van mensen en voor de natuur.

Vanwege de zorgwekkende effecten van PFAS werkt de Europese Unie momenteel aan een totaalverbod deze middelen. Echter, bestrijdingsmiddelen worden uitgezonderd in het voorstel van het totaalverbod. De uitfasering van deze stoffen in bestrijdingsmiddelen, en daarmee ons voedsel en de akkers, is daarom nog niet in beeld.

Glyfosaat is de werkzame stof in de beruchte onkruidbestrijder Roundup. De verkoopcijfers van glyfosaat schommelen al jaren rond de 750.000 kilo per jaar en is daarmee een van de meest gebruikte bestrijdingsmiddelen. Onafhankelijke wetenschappelijke studies tonen aan dat blootstelling aan het middel onder andere leidt tot veranderingen in structuur en functie van het zenuwstelsel van mensen en dieren. We zien daarbij dat de toelating van dit middel is gebaseerd op onvolledige kennis. Dit middel hoort niet thuis in een gezond landbouwsysteem.

Recent voerden wij een onderzoek uit  naar het gebruik van middelen in drie teelten (aardappelen, ui en peen) waaruit blijkt dat het gebruik van middelen sterk varieert. Wij steunen de initiatieven uit de sector om benchmarking op te zetten, zodat boeren van elkaar kunnen leren om duurzamer en met minder middelen te telen.

Ook werken we samen met de tuinbranche bij het stellen van ambitieuze doelstellingen. Dit houdt in dat we extra eisen stellen aan het gebruik van de meeste giftige bestrijdingsmiddelen. Hierdoor worden een aantal zeer giftige middelen minder toegepast. De samenwerking met de tuinbranche is cruciaal voor het versneld laten afnemen van giftige stoffen. Wij zetten ons in om dit ook in de akkerbouw te bewerkstelligen. Dit doen wij onder andere door de kennisdeling van natuurinclusieve landbouw te bevorderen. Hierdoor krijgen boeren de tijd om het gebruik en de afhankelijkheid van deze middelen af te bouwen.

Bij twijfel over de schadelijke gevolgen van middelen voor de gezondheid of natuur, hoort het middel niet toegelaten te worden. Wij roepen daarom de overheid op om het voorzorgsprincipe toe te passen. Voorkomen is beter dan genezen.