We gooien in Nederland nogal wat weg op straat of in het groen: naar schatting vijftig miljoen kilo zwerfafval per jaar. Dat is bijna drie kilo per persoon! Bijna een op de vier mensen gooit wel eens iets op straat. Jongeren gooien vaker iets weg dan ouderen, en mannen weer vaker dan vrouwen.
Een groot deel van het zwerfafval is vaak het gevolg van onbewust gedrag en slordigheid, maar het is ook een blijk van nonchalance. Dit zie je bijvoorbeeld aan de plekken waar je zwerfvuil aantreft: het meeste zwerfafval vind je op parkeerplaatsen langs de snelweg, bij stations en openbaar vervoerhaltes en bij winkelstraten in de stad. Natuur- en recreatiegebieden en onze woonomgeving blijven doorgaans schoner: een blijk dat we onbewust toch opletten waar we ons afval wel en niet achterlaten. Daarbij: afval trekt afval aan. Waar het eenmaal vies is, wordt het steeds viezer.
Een groot deel van het zwerfvuil in ons land wordt opgeruimd door de gemeentelijke reinigingsdiensten. In 2010 kostte het schoonhouden van de openbare ruimten een slordige 250 miljoen euro. Een deel blijft echter achter in de natuur, en weer een klein deel daarvan komt via rivieren uiteindelijk in de oceaan terecht. De impact op de natuur is fors omdat zwerfafval langzaam, of zelfs helemaal niet, vergaat. Zo komen microplastics in de voedselketen terecht, raken dieren verstrikt in grotere stukken metaal of plastic en raken dierenmagen verstopt door al dat plastic. Hoe kunnen we zwerfvuil het beste aanpakken? Daarover verschillen de meningen in Nederland nogal.
De bekendste oplossing is statiegeld; een prima instrument om een deel van het zwerfvuil te voorkomen. Het loont letterlijk om je vuil naar de daarvoor bestemde plek te brengen. Natuur & Milieu is daarom fervent voorstander van statiegeld. Dit retoursysteem leunt op het principe ‘de vervuiler betaalt’: de fabrikanten die producten in wegwerpverpakkingen aanbieden en de consumenten die verpakkingen weggooien betalen samen voor de oplossing.
Helaas is statiegeld nog niet voor alle afval de ultieme oplossing. Tussen het zwerfvuil vind je veel kauwgom, sigarettenpeuken en plastic tasjes, zaken waarop je geen statiegeld kunt heffen. Ook blikjes vormen een belangrijk onderdeel van het zwerfvuil, terwijl die zich goed zouden lenen voor statiegeld. In landen met statiegeld voor deze verpakkingen vind je veel minder blikjes in het zwerfvuil dan bij ons. Het systeem werkt. Daarom zijn wij ook voor invoering van statiegeld op blikjes en flesjes. Daarnaast moeten we een oplossing vinden voor zwerfvuil waarop statiegeld niet mogelijk is.
Een financiële prikkel kan dus werken, maar niet in alle gevallen. Uiteindelijk willen we dat mensen niet alleen voor de eigen portemonnee kiezen, maar ook voor ons milieu en de eigen leefomgeving. Afval hoort niet thuis in onze natuur, dat moet de basishouding worden. En dat vereist gedragsverandering. Wij willen zoveel mogelijk Nederlanders intrinsiek motiveren om onze natuur schoon te houden. Afval netjes weggooien, recyclen en opruimen is de norm.
Natuur & Milieu probeert op meerder manieren bij te dragen aan oplossingen voor zwerfvuil en milieuvervuiling. We willen dat statiegeld op grote flessen absoluut behouden blijft vanwege de bewezen milieuwinst. Daarnaast willen we dit statiegeldsysteem uitbreiden voor kleine verpakkingen, zoals flesjes (sinds 2021) en blikjes. Ondertussen onderzoeken en stimuleren we de kansen voor herbruikbare maaltijdcontainers en voedselverpakkingen.
