Opinie: Meer asfalt verleidelijk, maar leidt tot meer files

De ANWB liet deze week weten dat de files terug zijn op het niveau van vóór de coronaperiode. VNO-NCW pleit voor meer asfalt. Maar dat heeft een averechtse werking, stelt Rob van Tilburg: nog meer filevorming.

Decennialang was de politieke Pavlovreactie op files: meer wegen. Dat heeft al die jaren slechts geleid tot méér files en miljarden weggegooid belastinggeld. Extra of bredere snelwegen bieden even een oplossing. Maar binnen afzienbare tijd pakken meer mensen vaker de auto, want: ‘het rijdt zo lekker door’. Ook kiezen ze sneller om verder van hun werk te gaan wonen, omdat reistijd – en niet reisafstand – hierin de belangrijke factor is.

Gevolg: al snel staat het weer muurvast met meer auto’s en reistijd. De schatkist miljarden leger, de automobilist verder van huis en nog meer ruimte die gebruikt wordt voor de auto. Inclusief meer CO2 -uitstoot, luchtvervuiling, geluidsoverlast en gezondheidsschade. Hoe moeten we wel met de files omgaan? Een eerste oplossing is ervoor zorgen dat mensen op verschillende tijdstippen de weg gebruiken in plaats van allemaal tegelijk. Voer daarvoor rekeningrijden in en pas het gedifferentieerd toe, naar tijd, plaats en emissies. Dat werkt zo: rijd je in de spits op een drukke plek met een vervuilende auto, dan betaal je meer dan buiten de spits in een schoon voertuig. Zo ontstaat een economische prikkel om de spits te mijden en schoon te rijden. Ervaringen in het buitenland leren dat dit 20 tot 30 procent spitskilometers bespaart. Voor mensen die vanwege werk echt niet de spits kunnen mijden en zo wel in de portemonnee onevenredig geraakt worden, zullen werkgevers compensatie moeten bieden.

Overigens maakt welgesteld Nederland de meeste kilometers, dus de omvang van die compensatie zal waarschijnlijk beperkt zijn en de vervuiler betaalt. Het is daarbij van belang dat de beprijzing zodanig is dat de vrijkomende ruimte niet alsnog wordt dichtgereden want dan staat het opnieuw vast. Een veel fundamentelere oplossing is inzet op nabijheid en bereikbaarheid van voorzieningen en werk. Met andere vervoersopties dan de auto. Denk aan optimale toegankelijkheid van voorzieningen als winkels, scholen, ziekenhuizen en sportvoorzieningen. Dichtbij, met ruimte voor fiets en ov.

Steeds meer worden voorzieningen nu ingericht op de automobilist door het vergroten van de afstand van woonkernen en het aanbieden van veel gratis parkeervoorzieningen. Voor een goede bereikbaarheid van voorzieningen en het structureel terugdringen van de vraag naar (auto)mobiliteit zijn werk en voorzieningen dichtbij én minder ruimte voor de auto dus cruciaal. Recent onderzoek van Kenniscentrum voor Mobiliteit laat zien dat minder ruimte voor de auto in combinatie met meer ruimte en betere kwaliteit voor andere vervoersopties zoals loop-, fiets- en ov-voorzieningen oplossing biedt voor de maar voortdenderende groei van autobezit en autokilometers. De opgave voor het nieuwe kabinet: beheers de bijna instinctieve reactie op files met meer asfalt, ook als er straks meer stikstofruimte is.

Nabijheid van voorzieningen, minder ruimte voor de auto en betere kwaliteit van fiets-, loop- en ov-voorzieningen kunnen écht lucht brengen. Het scheelt miljarden belastinggeld, levert een gezondere samenleving op en geeft ruimte aan meer noodzakelijke maatschappelijke opgaven als woningbouw, gezondheid, CO2-reductie en schone lucht.

Deze opinie werd op vrijdag 13 oktober gepubliceerd in het Algemeen Dagblad.