Is ons voedingspatroon veranderd door de pandemie?

Sinds maart 2020 hebben we een grote verandering in ons dagelijks leven doorgemaakt door de uitbraak van het coronavirus. Werk kwam stil te liggen. Scholen gingen tijdelijk dicht en we konden alleen nog naar buiten als het echt noodzakelijk was. Nog steeds zijn de omstandigheden niet helemaal zoals voorheen. Hoewel de ontwikkelingen onvoorspelbaar zijn, probeerden we een antwoord te vormen op deze vragen. Je leest er meer over in dit artikel.

In Nederland eten we nog steeds relatief veel vlees. Gemiddeld eet men in Nederland per hoofd van de bevolking zo’n 77 kilo vlees per jaar. In 2018 was er een lichte stijging in de consumptie van vlees te zien ten opzichte van de jaren daarvoor. Volgens de Universiteit van Wageningen komt de stijging van de consumptie van vlees in Nederland vooral door een toename in het verbruik van pluimveevlees en een lichte toename van rund- en varkensvlees.

Is er een link tussen infectieziekten en vlees eten?
Toen corona net was uitgebroken, werd er veel bericht in de media over de eventuele link tussen het eten van vlees en het coronavirus. Wim van der Poel, onderzoeksleider ‘Emerging and Zoonotic Viruses’ aan de Universiteit van Wageningen, vertelt dat de manier waarop mensen omgaan met dieren zeker in verbinding kan worden gebracht met het ontstaan van infectieziekten, maar niet met het coronavirus. Van der Poel: ‘Het is een feit dat er veel vee wordt gehouden in Nederland. Dat betekent dat er meer blootstelling is aan infectieuze micro-organismen die de dieren bij zich dragen. Waar dieren worden gehouden, komen infectieziekten voor die van dier op mens overgedragen kunnen worden (zoönosen). Daarnaast is het zo dat wanneer er geen dieren of minder dieren worden gehouden, het risico van het optreden van zoönosen wordt verminderd.’’

Dus een lagere vraag naar vlees, betekent minder dieren in de veehouderij en dus minder infectieziekten?
Zo’n direct verband is niet direct te maken volgens Van der Poel. “Zoönosen kunnen van dieren in de veehouderij afkomstig zijn. Maar als we kijken naar het coronavirus, dan zijn dieren in de veehouderij daar niet gevoelig voor. Corona is waarschijnlijk overgebracht van dier op mens door een schubdier of vleermuis. Deze dieren zijn dan wél weer gevoelig voor het coronavirus, maar worden in Nederland niet gehouden of geconsumeerd.’” Wel heeft van der Poel nog een tip voor mensen die af en toe genieten van een stukje vlees: ‘’Als consument is er wel iets dat je kunt doen om de kans op een vergelijkbare pandemie in de toekomst te verkleinen. Wanneer je vlees eet, is het van belang dat je het zodanig bereidt, dat virussen inactief worden. Rauwe producten moeten nooit in contact komen met ander eten. Zorg ervoor dat je dierlijke producten goed door bakt.”

Veranderingen in eetgewoonten
Naast Wim van der Poel spraken we ook Corné van Dooren, expert duurzaam eten bij het Voedingscentrum. In juni 2020 heeft het Voedingscentrum namelijk een onderzoek uitgevoerd naar het eetgedrag van Nederlanders tijdens de coronacrisis. Van Dooren vertelt dat sommige mensen gezonder zijn gaan eten tussen maart en juni 2020 en andere mensen juist niet. ‘’Je ziet in feite een dubbelbeeld. Tien procent van de mensen ging meer op hun gewicht letten en gezonder eten. Maar zeven procent van de ondervraagden is juist ongezonder gaan eten, door stress of doordat ze niet lekker in hun vel zaten, Dat gebeurt ook: mensen gunnen zich meer ongezond voedsel in een nare situatie. Mensen zijn wel minder alcohol gaan drinken, dat kwam duidelijk naar voren.’’

Van Dooren benadrukt het verband tussen een gezonde levensstijl en meer plantaardige voedingskeuzes. Het advies van het Voedingscentrum is dan ook. om minder dierlijk en meer plantaardig te eten om ziektes zoals (darm)kanker en diabetes type 2 te voorkomen . ‘’Het gaat vooral om de hoeveelheden vlees die mensen eten en of het bewerkt vlees is, maar het merendeel van de mensen geeft aan niet anders te zijn gaan eten.’’, zegt Van Dooren. “Wel zijn meer mensen geïnteresseerd geraakt in lokaal eten en zijn vaker bij de bakker of groenteboer eten gaan kopen. De manier waarop mensen aan eten komen is veranderd.’’

Daling vleesconsumptie
De vraag of mensen tijdens de coronacrisis – een tijd waarin gezondheid hoofdprioriteit had – dan de noodzaak zijn gaan zien om meer plantaardig te eten, blijft volgens hem nog maar de vraag. Van Dooren: ‘’Mensen aten wel mogelijk minder vlees, doordat de horeca dicht was. Buiten de deur wordt relatief veel vlees gegeten. In het begin van de crisis werd corona ook nog in verband gebracht met de vleesindustrie. Hierdoor kunnen mensen in het begin van de coronacrisis ook argwanender zijn geweest ten opzichte van het eten van vlees.” Persbureau Bloomberg voorspelde in 2020 ook dat we dit jaar wereldwijd iets minder vlees zullen eten, namelijk een daling van drie procent. Dit is volgens Bloomberg ook een mogelijk gevolg van de verstoorde productie in slachterijen en fabrieken, maar het persbureau benadrukte ook dat dit kan komen door het wantrouwen van de consument in (uit China geïmporteerd) vlees.

Groei in vleesvervangers wereldwijd
Wellicht wordt de consument zich dan steeds meer bewust van de impact van vleesconsumptie? Daar is helaas nog meer onderzoek naar nodig. Wel lijkt de coronacrisis niet te hebben afgedaan aan de opkomst van (plantaardige) vleesvervangers. Volgens een analyse van Fooddive is de verkoop van vleesvervangers wereldwijd harder gegroeid dan vorig jaar. Midden maart, toen het coronavirus net was uitgebroken, was er een stijging te zien in de verkoop van plantaardige producten met 90 procent. Het hamsteren wat toen massaal plaatsvond, kan hier ook invloed op hebben gehad. In de vier weken die daarop volgden, was er een groei van 27 procent te zien in de verkoop van plantaardige producten. Vergeleken met het jaar 2019 is de verkoop van vleesvervangers dit jaar gestegen met 148 procent volgens Fooddive Plantaardige voeding is in Nederland in opkomst en het aandeel plantaardige voeding in de supermarkt stijgt de afgelopen jaren. Maar deze groei is opvallend.

VMT geeft hier een aantal mogelijke verklaringen voor waar ook andere media over speculeren. Zo kunnen mensen tijdens een pandemie zich bewuster worden van hun gezondheid en de rol van voeding. De consument wil dan zijn weerstand verhogen en hoopt dit te doen door middel van gezonde producten te nuttigen. Plantaardige producten kunnen in dat geval een logische keuze zijn. Hoewel meer Nederlanders bewuster bezig waren met hun voeding door corona, bleek uit het onderzoek van het Voedingscentrum dat slechts een klein aantal mensen ook daadwerkelijk gezonder was gaan eten. De stijging van de verkoop van vleesvervangers is dus niet zomaar in verband te brengen met de coronacrisis. Tot hier nader onderzoek naar is gedaan blijft dit nog een kwestie van speculeren of de groeiende verkoop van vleesvervangers een doorzettende trend is of slechts een tijdelijke.

Kleine veranderingen
Het lijkt er dus sterk op dat veel Nederlanders tijdens de coronacrisis hun eetgedrag slechts beperkt hebben veranderd. Er hebben enkele kleine veranderingen plaatsgevonden. De vraag of we meer de noodzaak zijn gaan zien om plantaardiger te gaan eten tijdens de coronacrisis, blijft een vraagstuk. Hier zal nog verder onderzoek naar gedaan moeten worden. Wel zijn er trends zichtbaar die de coronacrisis mogelijk iets heeft versneld of zichtbaarder heeft gemaakt. Eén daarvan is dat mensen meer geïnteresseerd zijn geraakt in lokale producten. Ook brengt de coronacrisis aan het licht welke risico’s er verbonden zijn aan ons huidige voedselsysteem. Ons voedingspatroon lijkt dus niet opvallend te zijn veranderd door de pandemie, maar corona brengt wel meer uitdagingen van het huidige voedselsysteem aan het licht die hopelijk tot meer bewustwording leiden bij de consument.