Betalen voor plastic verpakkingen: wat verandert er?

Annemijn Pasman

18 juli 2023

Haal jij wel eens een broodje of koffie op het station of rijd je af en toe door de drive-in van een fastfoodrestaurant? Sinds 1 juli 2023 betaal je dan extra voor de wegwerpverpakkingen waar je eten en drinken in zit. Of je moet een eigen bakje of beker meenemen. Dit is het gevolg van een nieuwe Europese regel die is ingevoerd om de hoeveelheid plastic afval te verminderen. Wat houdt deze regel precies in en wat merk je ervan? Daar lees je meer over in dit artikel.

Je bent inmiddels vast wel bekend met het probleem van plastic. Vooral door wegwerpverpakkingen gebruiken we enorme hoeveelheden plastic. Omdat plastic gemaakt is van olie is dit slecht voor het klimaat. Ook komt er veel plastic in de natuur terecht. In de zee hoopt het op als plastic soep en aan de kust spoelt het aan op het strand. Dieren raken hierin verstrikt, maar ook indirect beschadigt het afval de natuur. Plastic vergaat namelijk niet in natuurlijke omstandigheden, maar valt uiteen in minuscule stukjes plastic afval, zogeheten microplastics. Die komen vervolgens in de natuur en in de magen van vissen, vogels en andere dieren terecht. Genoeg reden dus om dat plastic afval te verminderen. De Europese Unie heeft daarom de Single Use Plastics-regels opgesteld, zodat we minder plastic wegwerpproducten gaan gebruiken. Het verbod op plastic rietjes en lepels is daar een voorbeeld van, net als deze regel over plastic verpakkingen.

Wat houdt de nieuwe regel voor plastic meeneemverpakkingen in?

De nieuwe Europese regel over plastic verpakkingen bestaat uit twee delen. Het is allereerst niet meer toegestaan voor winkels en horeca om plastic bekers en bakjes voor eten en drinken onderweg gratis aan te bieden. Dat geldt ook voor bekers en bakjes van karton met een plastic laagje. In plaats daarvan moeten ondernemers een extra bedrag rekenen, dat ook op de bon vermeld wordt. Dit is bedoeld om mensen bewust te maken en aan te moedigen om andere opties te overwegen. De precieze toeslag per verpakking hangt af van het bedrijf en kan dus per keer verschillen. De overheid adviseert 25 cent extra voor een drinkbeker en 50 cent extra voor een maaltijdverpakking. Het tweede deel van de regeling schrijft bedrijven voor dat ze een herbruikbaar alternatief moeten aanbieden. Een bedrijf dat voedsel verkoopt dat je direct uit de verpakking kunt eten of drinken, moet je dus de mogelijkheid bieden om je eigen bakje mee te nemen of zelf herbruikbare verpakkingen aanbieden. Het geldt overigens niet voor zakjes. Dit betekent dat zakjes met plastic, zoals voor brood of de puntzakken bij een frietkraam wel zijn toegestaan onder deze regeling.

maaltijd in herbruikbare meeneemverpakking — Onderweg iets eten? Neem voorlopig vooral je eigen herbruikbare verpakkingen mee en voorkom zo extra kosten en afval.

Wat doen bedrijven met het geld dat ze vragen voor verpakkingen?

Het geld dat door deze regeling wordt verzameld, mogen bedrijven naar eigen inzicht gebruiken. De overheid heeft hier geen regels voor opgesteld, maar roept de bedrijven wel op om dit te investeren in herbruikbare verpakkingen. Het verschilt per bedrijf wat ze met het geld doen.

Geldt de regel alleen voor wegwerpverpakkingen?

Ja, deze regel geldt in 2023 alleen nog maar voor verpakkingen voor eten dat je onderweg eet. Er komen aparte regels voor verpakkingen die je ter plekke gebruikt, bijvoorbeeld in een fastfoodrestaurant. Hoewel deze ook onder de Single Use Plastics-wetgeving vallen, voert Nederland de specifieke regels hiervoor pas vanaf 1 januari 2024 in. In Frankrijk en Duitsland zijn hiervoor al wel regels ingevoerd. Als je daar bijvoorbeeld bij een fastfoodrestaurant eet, krijg je dit in herbruikbare bakjes en bekers aangeboden.

Waarom is deze regeling ingevoerd?

De regel is het gevolg van Europese wetgeving die stelt dat we minder plastic wegwerpproducten mogen gebruiken. Nederland kiest ervoor om op deze manier het gebruik te verminderen. Andere landen hanteren weer andere methoden. De Europese Unie biedt lidstaten namelijk de ruimte om op een eigen manier de doelen te behalen. Duitsland legt bijvoorbeeld meer nadruk op hergebruik door verplicht statiegeld op verpakkingen. Nederland heeft ervoor gekozen om het doel te bereiken door middel van toeslagen. De landen hebben ook enige vrijheid om te kiezen wanneer ze bepaalde delen van de regeling precies willen invoeren, zolang ze uiteindelijk het gewenste resultaat op tijd behalen.

Hoe kun je deze ‘plastic-boete’ vermijden?

Je kunt deze kosten vermijden door plastic wegwerpverpakkingen te vermijden. Een simpele stap zou zijn om naast een herbruikbare beker, ook een eigen afsluitbaar bakje of een herbruikbaar boterhamzakje mee te nemen in je tas. Maar er ligt ook een grote verantwoordelijkheid bij verkopers om zelf herbruikbare alternatieven aan te bieden en dan het liefst zoveel mogelijk dezelfde varianten. Dus niet alle bedrijven een eigen beker of bakjes, maar een paar varianten van hetzelfde type product.
Er bestaan al hergebruiksystemen hiervoor, maar Nederlandse ondernemers gebruiken die nog heel weinig, omdat ze dat vaak te lastig vinden. Dat is zonde, want er is veel mogelijk met een goed systeem. Een mooi voorbeeld is het hergebruiksysteem in Zwitserland, waar je in een paar steden op treinstations en bij automaten op straat je herbruikbare beker kunt inleveren. Vervolgens worden die schoongemaakt en opnieuw gebruikt in de horeca op het treinstation.

Wat vinden we bij Natuur & Milieu van deze nieuwe regel?

We vroegen aan onze collega Rik van der Ploeg, Projectleider Grondstoffen, of deze regel het verschil gaat maken voor minder plastic afval. Rik: “Het is een stap in de goede richting, maar de regels kunnen veel beter. De overheid kan het beter combineren met statiegeld en in de toekomst een verplichting op herbruikbare verpakkingen. Veel ondernemers kiezen er nu voor om voor plastic verpakkingen extra kosten te rekenen, in plaats van het herbruikbare alternatief aan te bieden. Om écht de hoeveelheid afval te verminderen, is het belangrijk dat hergebruik de norm wordt. Bedrijven moeten de volledige verantwoordelijkheid nemen voor de gehele levenscyclus van hun verpakkingen. Wanneer ze dat goed doen, kan het bovendien voordelig zijn voor bedrijven zelf. Het verhoogt namelijk hun duurzaamheidsscore.”

Wat als een bedrijf alleen een verpakking tegen extra kosten aanbiedt?

Een bedrijf is verplicht om je, als je dat wilt, een herbruikbaar alternatief aan te bieden. Dat kan zijn dat je je eigen beker of bakje meeneemt, of een herbruikbare verpakking gebruikt van het bedrijf. Het is dus goed om daar om te vragen! En roep ook andere mensen op om bij een ondernemer om dit alternatief te vragen. Tot bedrijven dit standaard zelf gaan aanbieden, is het verstandig om een eigen bakje of beker mee te nemen.