Opinie: Meer asfalt werkt niet, meer thuiswerken wel

Maandag debatteert de Tweede Kamer over het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport waarin onder meer plannen voor de aanleg van meer snelwegen worden besproken. Gaan we de noodzaak tot stikstofreductie en onze nieuwe manieren van (thuis)werken doorvoeren in onze beleidskeuzes? De kansen liggen voor het oprapen. Investeer in openbaar vervoer en laat de focus op meer asfalt los. Voer ‘betalen naar gebruik’ op een slimme manier in. Stimuleer thuiswerken structureel. Resultaat: veel minder files, fors minder overheidsuitgaven, geen aantasting van het landschap, enorme milieuwinst én ruimte voor woningbouw.

Toch is de politieke reflex nog altijd het aankondigen van meer snelwegen om de files te bestrijden. Dat levert weinig op en kost veel: meer wegcapaciteit trekt meer verkeer aan, blijkt uit talloze onderzoeken, en creëert slechts nieuwe flessenhalzen. Dat leidt weer tot meer vertraging en juist langere files, met nog meer economische schade. Met onomkeerbare milieu-, gezondheids- en landschapsschade tot gevolg. En miljarden verspild belastinggeld.

Dat kan en moet anders. Het kabinet heeft – nu corona ons vervoerspatroon drastisch veranderd heeft – meer dan ooit de kans om afscheid te nemen van deze peperdure doodlopende weg. Des te meer omdat de mobiliteitssector een straatlengte achterligt op haar klimaatdoelstellingen. Drie maatregelen zijn cruciaal voor slimmer mobiliteitsbeleid.

Meer vervuilen, meer betalen
Ten eerste introduceert het nieuwe kabinet nu een belastingsysteem waarbij de automobilist gaat betalen per kilometer. Een goed begin, maar het kabinet mist de kans om dit ook meteen naar tijd, uitstoot en plaats toe te passen. Dat werkt als volgt: rijd je op een drukke plaats en een druk tijdstip met een vieze motor, dan betaal je meer dan wanneer je de drukte mijdt en in een schone auto rijdt. Feitelijk betaal je naar de hoeveelheid ruimte op de weg en de uitstoot van CO2, stikstof en fijnstof. Betalen naar schaarste en vervuiling: een vertrouwd economisch liberaal beginsel. Ervaringen in het buitenland leren dat dit 20 tot 30% spitskilometers en files bespaart.

De tweede goede maatregel is het actief bevorderen van thuiswerken. In februari bleek uit onderzoek van TNO dat acht op de tien werknemers die thuis kunnen werken dat in toekomst willen blijven doen. Als ook maar 12% van de beroepsbevolking minimaal 1,5 dag per week meer thuis blijft werken dan vóór de coronacrisis, scheelt dat al drie miljard autokilometers. Uit onderzoek is bovendien bekend dat 8% minder autokilometers de helft minder files geeft. Het scheelt dus enorm als de overheid thuiswerken met belastingmaatregelen én een wettelijk recht hierop actief bevordert en werkgevers stimuleert hier de goede voorzieningen voor te treffen.

‘Uit onderzoek van TNO blijkt dat acht op de tien werknemers die thuis kunnen werken dat in toekomst willen blijven doen’

Het derde nuttige instrument (en een cruciale voor het Kamerdebat van maandag): stop met de aanleg en uitbreiding van snelwegen. Die zijn met de genoemde maatregelen en een eigentijdse visie op mobiliteit niet meer nodig. Zo voorkomen we onomkeerbare landschapslittekens en toename van gezondheidsschade. Wél aanleggen leidt onherroepelijk tot aantrekken van extra autoverkeer. En dan staan we in no time weer langer vast, miljarden vergeefs geïnvesteerd belastinggeld verder.

Niet alleen het milieu wint door CO2- én stikstofreductie als we ons op deze oplossingen richten. Ook de economie profiteert. De schade die files onze economie toebrengen, € 1 mrd tot € 1,5 mrd, daalt evenredig. Daarnaast biedt de vrijkomende stikstofruimte weer mogelijkheden voor de nu vastgelopen woningbouw.

De opening in het coalitieakkoord om op de natuurvernietigende en zinloze verbreding van de A27 bij Amelisweerd terug te komen, is hopelijk een goede voorbode van meer heroverwegingen.

Laat het kabinet dus investeren in het beter benutten van bestaande wegen, openbaar vervoer en fietsinfrastructuur. Dit is het moment om afscheid te nemen van de ouderwetse auto- en file bevorderende asfaltproductie. Nederland moet de weg inslaan naar een toekomstbestendig mobiliteitsbeleid dat de klimaatdoelen weer in zicht brengt.

Dit artikel werd op 10 april 2022 gepubliceerd in FD.